სხვადასხვა რეაქცია განსხვავებული სიჩქარით მიმდინარეობს.

დაჟანგვა ძალიან ნელი რეაქციაა, აფეთქება კი - ძალიან სწრაფი.  

ქიმიურ რექაციაზე თვალყურის დევნება შეიძლება პროდუქტის წარმოქმნის სიჩქარის ან მორეაგირე ნივთიერების დახარჯვის სიჩქარის გაზომვით.

ნატრიუმის თიოსულფატის ხსნარის მარილმჟავასთან ურთიერთქმედების ერთ-ერთი პროდუქტია გოგირდი, რომელიც წმინდა ყვითელი ნალექის სახით გამოიყოფა და სითხეს მღვრიეს ხდის.

რეაქციის სიჩქარის გაზომვა შესაძლებელია იმ დროის ათვლით, რომელიც საჭიროა იმდენი გოგირდის წარმოსაქმნელად, რომ სარეაქციო კოლბის ქვეშ მოთავსებულ ფურცელზე დახატული მუქი ჯვარი აღარ ჩანდეს.(??? უნდა შემოწმდეს სურათთან მიმართებაში)

ეს მეთოდი ზომავს რეაქციის დამთავრების წერტილს.

თუ რეაქციის დროს წარმოიქმნება აირი, მისი მოცულობის რეგულარულ დროის ინტერვალში გაზომვაა შესაძლებელი აირის შპრიცის საშუალებით. ამგვარად, მთელი რეაქციის განმავლობაში შესაძლებელია სიჩქარეზე დაკვირვება.

მონაცემთა მიხედვით შესაძლებელია გრაფიკის აგება.

მაგალითად,

მაგნიუმი   +  მარილმჟავა        მაგნიუმის ქლორიდი    +   წყალბადი

რეაქციის სიჩქარე ყველაზე მაღალია დასაწყისში, რადგან ამ დროს მეტი მორეაგირე ნაწილაკია.

პირველი წუთისთვის რეაქციის სიჩქრეა 14 სმ ³ წუთში.

რაც უფრო სწრაფია რეაქცია, მით უფრო ციცაბოა მრუდი.

რეაქციის დამთავრების შემდეგ მრუდი სწორდება. აღარ ხდება გაზის გამოყოფა, რადგან ერთ-ერთი ან ორივე მორეაგირე ნივთიერება გაიხარჯა.

მსგავსად, შესაძლებელია სარეაქციო ჭურჭლიდან გადინებული აირის მასის გაზომვა რეგილარული დროის ინტერვალით. ამ დროს იგება მასის დანაკარგის დროზე დამოკიდებულების გრაფიკი.

რეაქციის სიჩქარეზე მოქმედი ფაქტორები

იმისათვის, რომ რეაქცია წარიმართოს:

• უნდა ხდებოდეს ნაწილაკებს შორის ურთიერთდაჯახება
  და
• ნაწილაკებს უნდა ჰქონდეთ საკმარისი ენერგია რეაქციაში შესასვლელად

მინიმალურ ენერგიას, რომელიც საჭიროა იმისათვის, რომ ნაწილაკები რეაქციაში შევიდნენ, აქტივაციის ენერგია ეწოდება.

რეაქციის სიჩქარე დამოკიდებულია მოცემულ დროში წარმატებული დაჯახებების რაოდენობაზე.

ქიმიური რეაქციის სიჩქარე იზრდება, თუ

• იზრდება ტემპერატურა. ტემპერატურის გაზრდა იწვევს ნაწილაკების მოძრაობის სიჩქარის გაზრდას, შედეგად ისინი მეტი სიხშირით ეჯახებიან ერთანეთს. ამასთან, მათ აქვთ მეტი ენერგია და შესაბამისად მეტი დაჯახება მთავრდება წარმატებით.
• იზრდება გახსნილი მორეაგირე ნივთიერებების კონცენტრაცია ან აირების წნევა. ამ დროს მოცემულ მოცულობაში მეტი ნაწილაკია და შესაბამისად, იზრდება მათი ერთმანეთთან დაჯახების ალბათობა.
• თუ მყარი მორეაგირე ნივთიერებები დაქუცმაცებულია პატარა ნაწილაკებად. ეს ზრდის მათი მთლიანი ზედაპირის ფართობს, ანუ მეტი ადგილია ნაწილაკების შეჯახებისთვის.
• გამოყენებულია კატალიზატორი. კატალიზატორი ნივთიერებაა, რომელიც ზრდის ქიმიური რეაქციის სიჩქარეს, მაგრამ რეაქციის განმავლობაში თვითონ არ იხარჯება და მისი ხელახლა გამოყენება მრავალჯერ არის შესაძლებელი.სხვადასხვა რეაქციას განსხვავებული კატალიზატორები სჭირდება.

ქიმიური რეაქციის სიჩქარის გაზრდა მნიშვნელოვანია მრეწველობაში, რადგან ის ხელს უწყობს ხარჯების შემცირებას.

ჰებერის პროცესით ამიაკის მიღებისას კატალიზატორად ცხელი რკინა გამოიყენება.

აზოტმჟავის წარმოებაში კატალიზატორად ცხელი პლატინა გამოიყენება.

სიჩქარეების შედარება

ქვემოთ მოყვანილ გრაფიკზე მოცემულია რეაქციის სიჩქარის სარეაქციო ზედაპირზე დამოკიდებულების ექსპერიმენტული შედეგები.

კალციუმის კარბონატის დიდი ნატეხების (მარმარილოს ნატეხები) მარილმჟავასთან ურთიერთქმედების პროცესში მასის დანაკარგი, გამოწვეული ნახშირორჟანგის გამოყოფით, იზომებოდა ერთი წუთის ინტერვალით.

კალციუმის კარბონატი    +   მარილმჟავა       კალციუმის ქლოიდი    +   ნახშიორჟანგი + წყალი

შემდეგ რეაქციას იმეორებდნენ იმავე მოცულობისა და კონცენტრაციის მჟავით და იმავე მასის მარმარილოს ნატეხებით.

ერთადერთი განსხვავება იყო ის, რომ მარმარილოს ნატეხები იყო უფრო პატარა ზომის, ანუ ჰქონდა უფრო დიდი ზედაპირული ფართობი.

უფრო ციცაბო მრუდი გვიჩვენებს, რომ პატარა ნაწილაკების შემთხვევაში რეაქციის სიჩქარე უფრო მაღალი იყო.

ამიტომ რეაქცია უფრო სწრაფად დამთავრდა, ვიდრე დიდი ნატეხების შემთხვევაში.

ორივე რეაქციაში მასის დანაკარგი იყო ერთნაირი - 2 გ ნახშირორჟანგი, რადგან ორივე ექსპერიმენტში მორეაგირე ნივთიერებების რაოდენობა იყო ერთნაირი.